Nowa Wieś początki.

Wikipedia podaje, iż w Polsce jest 117 podstawowych miejscowości o nazwie Nowa Wieś z czego 28 jest w województwie mazowieckim. 

Mnie interesuje na Nowa Wieś, która leży w powiecie żyrardowskim, w gminie Wiskitki, parafii Miedniewice. Obecnie mieszka tam około 100 osób. Wieś położona jest nad niewielką rzeczką Chełmną, którą niełatwo jest znaleźć na mapie.  Jest ona dla mnie ważna, bo to wieś moich dziadków ojczystych, ale wycieczka w przeszłość pokazała, że również innych prapra... przynajmniej 250 lat wstecz. Dlatego chciałabym tą wieś jakoś wyróżnić z pozostałej setki i napisać coś o jej powstaniu. 

Poza Wikipedią w sieci można znaleźć informacje o pracach archeologicznych prowadzonych przy okazji budowy autostrady A2, która przechodzi przez skraj wsi. Mamy tu opis znalezisk archeologicznych dotyczących tak dawnego osadnictwa, że o Nowej Wsi jeszcze być nie może mowy, ale wskazujących na pradawne ślady osadnictwa na tym terenie. Artykuł jest może trochę długi, ale z uwagi na skromność publikacji dotyczącej tych terenów pozwalam sobie zamieścić go w takim obszernym zakresie.  Poniżej link i fragmenty artykułu:

http://www.archeologia.uksw.edu.pl/en/node/85

Nowa Wieś, woj mazowieckie (2009)

Joanna Wawrzeniuk on Wed, 01/04/2015 - 00:14

Stanowisko pod względem fizjograficznym położone jest na terenie znajdującym się w obrębie Niecki Mazowieckiej. Obszar stanowiska to najwyższy punkt prawie płaskiego terenu, który stanowi zdenudowaną wysoczyznę morenową, porozcinaną siecią cieków wodnych. Od strony hydrograficznej, stanowisko mieści się na terenie znajdującym się w dorzeczu rzeki Rawki (płynącej w odległości ok. 3,0-4,0 km na zachód) i rzeki Bzury od strony wschodniej oraz sieci dopływów tych rzek. Najbliżej badanego stanowiska płynie rzeka Chełmna (od strony zachodniej) oraz rzeka Sucha i Sucha Nida (od strony wschodniej).

Archeologiczne badania ratownicze na stanowisku Nowa Wieś 11 (22) AUT 69 pozwoliły na zweryfikowanie wcześniejszych ustaleń dotyczących zasięgu stanowiska, jak również umożliwiły pozyskanie zabytków wiązanych chronologicznie z osadnictwem neolitycznym, jak również osadnictwem z wczesnej epoki brązu, epoki brązu, średniowiecza, późnego średniowiecza, nowożytności oraz czasów współczesnych (II wojna światowa). 

W ramach przeprowadzonych badań zarejestrowano 289 obiektów nieruchomych, które określono jako obiekty o charakterze osadowym, natomiast pod względem funkcjonalnym wydzielono: doły posłupowe, jamy o charakterze osadowo-gospodarczym oraz jeden obiekt prawdopodobnie o charakterze mieszkalnym, jak również liczne obiekty o bliżej nieokreślonej funkcji. Pod względem chronologicznym obiekty wydatowano artefaktualnie na (fazy zasiedlenia): pradzieje, neolit (kultura ceramiki sznurowej), wczesną epokę brązu (kultura trzciniecka), epoka brązu (kultura łużycka), średniowiecze, późne średniowiecze, nowożytność oraz okres II wojny światowej. W trakcie badań zadokumentowano również warstwę kulturową (o miąższości od 0,1 m do 0,24 m), którą zarejestrowano w na części badanego terenu. Łącznie z eksploracji warstwy ornej, kulturowej oraz obiektów pozyskano 1967 zabytków masowych oraz 12 zabytków wydzielonych. Z obiektów nieruchomych pozyskano 1176 zabytków masowych oraz 5 zabytków wydzielonych. Natomiast z wyróżnionej warstwy kulturowej w części południowej stanowiska pozyskano 101 zabytków masowych (zabytków ceramicznych).

Do najciekawszych znalezisk należy zaliczyć obiekt 190, datowany artefaktualnie na wczesną epokę brązu i wiązany z kulturą trzciniecką. Na uwagę zasługują również bliżej nieokreślone funkcjonalnie obiekty, skoncentrowane w części południowej wykopu, które znajdowały się w bezpośrednim sąsiedztwie warstwy kulturowej. Są to obiekty o kształtach dość regularnych – w planie płaskim, jak również w przekroju pionowym zaokrąglony prostokąt, jednolitym wypełnisku, o wymiarach: długość od ok. 1,5 m do ok. 2 m, szerokość ok. 0,6/0,7 m, miąższość ok. 0,30 m, dłuższym bokiem usytuowane na lini N-S lub E-W.

Występowanie na badanym obszarze zabytków (zwłaszcza ruchomych) z pozostałych (odnotowanych) okresów chronologicznych, należy najprawdopodobniej wiązać z okazjonalnymi i krótkotrwałymi działaniami człowieka w przeszłości. Zasięg występowania zabytków ruchomych jest również pochodną procesów podepozycyjnych, działalności człowieka współczesnego, związanej z uprawą badanego obszaru oraz pobliskiego terenu, jak również pochodną procesów naturalnych i przyrodniczych, związanych przede wszystkim z wylewami rzek, których ślady również odnotowano w ramach wytyczonych i przebadanych wykopów, a także sondaży i analiz geologicznych.

Dotychczasowe rozpoznanie za pomocą badań powierzchniowych oraz wykopaliskowych (o charakterze badań ratowniczych) nie pozwala na pełne określenie zasięgu badanego stanowiska. Badania ratownicze przede wszystkim potwierdziły obecność stanowiska archeologicznego, przy jednoczesnym zweryfikowaniu jego częściowego zasięgu.

Teraz spójrzmy na nie tak odległe ślady wsi. W Tabelli miast, wsi, osad Królestwa Polskiego wydanej w 1827 roku Nowych Wsi jest już tylko 65 i oczywiście jest też moja. Przynależy wówczas do województwa mazowieckiego, powiatu sochaczewskiego, parafii Szymanów. Liczebność mieszkańców wsi określono na 164 osoby mieszkające w 17 domach. To ostatnia pozycja umieszczona na poniższym wykadrowanym fragmencie.

Tabella Miast i wsi 1827 rok.

Wówczas wieś była ludniejsza, ale to zapewne wynikało z większej liczby dzieci w rodzinach, bo liczba domów 17 nie jest chyba większa niż dzisiaj.

Niestety nie ma mojej Nowej Wsi w Lustracji Województwa Rawskiego z 1879 roku, ale nie wynika to z winy mieszkańców, a właścicieli wsi, którzy nie pozwolili wsi zlustrować, ba nie pozwolili jej zlustrować już w 1620 roku, 1630 roku, 1664 roku. Istniała oczywiście możliwość, że mojej Nowej Wsi jeszcze nie było, ale okazało się, że jest o niej informacja w starszej lustracji. Zresztą we wspomnianej wyżej lustracji z 1879 roku podano, iż fakt, braku zgody właścicieli na lustrację  był przedmiotem bezskutecznych skarg do sejmu. 

Kiedy zatem wieś powstała? 

Jest ona wskazana w Lustracji Województwa Rawskiego z 1564 roku, gdzie wieś jest wymieniona pod nazwą Nowa wieś Chełmno. Napisano wówczas, iż Imć P Sendomirski tę wieś posadził ktora ieszcze ma rok woley  

Poniżej kadr pochodzący z tej lustracji.

Jeden akapit wcześniej mamy wyjaśnienie, iż wsie te (razem z Oryszewem i Miedniewicami): Przed tym do Starostwa Sochaczewskiego należące dziś ie Dzierży obyczaiem Frymarku Imć P. Stanisław Wolski kasztelan Sendomirski Marszałek Nadworny za insze Wsi ktore leżą w wyzszey Ziemi Bronowo, Broziewo y Kalinowa.

Poniżej ten fragment. 

Z tym frymarkiem rzecz nie jest jednak uczciwa. Informację o tym znalazłam w komentarzu do Mapy Mazowsza w drugiej połowie XVI wieku opracowanej w 1973 roku:

Niektóre dobra królewskie rozdane lub obciążone sumami zastawnymi wyszły z rąk królewskich. Wprawdzie niektóre z tych dóbr (...) w wyniku postępowania egzekucyjnego z lat 1563-1570 powróciły do skarbu faktycznie lub formalnie (...) jednak kilka cenniejszych majątków ziemskich skarb państwa stracił bezpowrotnie. Do takich zawłaszczonych przez Wolskich od czasów Jana Olbrachta należały dobra królewskie Oryszew - Miedniewice -(wraz z Nową Wsią) wraz ze znacznym obszarem leśnym oderwanym od Puszcz Miedniewskiej i Wiskickiej w starostwie sochaczewskim. Był to według późniejszych lustratorów "frymark wątpliwy" (LR XVII, s. 34; LR XVI s. 79-82), lecz i najbardziej szkodliwy i pod każdym względem niedopuszczalny, a ponadto wówczas wyjątkowy, ponieważ zamieniono dobra królewskie  (dzierżawa Bronowo w ziemi wiskiej) za królewskie (Oryszew-Miedniewice) "które nigdy nie były szlacheckie", jak z oburzeniem stwierdzili w 1616 r. lustratorzy dodając, iż dobra te przeszły na własność szlachecką drogą uzurpacji. Zatwierdzenie tego frymarku nastąpiło w 1567 r.

Krzysztof Kaliński w swojej książce "Z dziejów Bolimowa" podaje podobnie jak się wydaje na podstawie lustracji województwa rawskiego, iż:

... Z części włók Woli Szydłowieckiej i sąsiedniej Czerwonej Niwy oraz na skraju puszczy przed 1564 r. Stanisław Wolski, marszałek nadworny osadził nową wieś Chełmno, później nazwaną Nowa Wieś. Rewizorowie królewscy orzekli, że stało się to kosztem głównie Woli Szydłowieckiej, z "której chłopi mieli tam swoje pasze i wygony" i nie mieli aktualnie gdzie wypędzać bydła. Wyrazili też obawę, że o ile nie dostaną wsie Czerwona Niwa i Wola Szydłowiecka należytego "opatrzenia" to "nie osiędą się".

Powstanie więc mojej Nowej Wsi należy umiejscowić gdzieś około 1560 roku, co czyni ją dzisiaj wsią liczącą około 460 lat i tym pięknym uważam akcentem zakończę ten wpis. Poniżej zamieszczam jeszcze kadr z wspomnianej wyżej Mapy Mazowsza w drugiej połowie XVI, na której Nowa Wieś znajduje się mniej więcej w części centralnej.

Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku (fragm.)

O dalszych losach wioski napiszę w kolejnym poście.

Ewa z Łukaszewskich Piórkowska