Nie tylko Grabina.

Witam.

Pochodzę z wioski Grabina Radziwiłłowska. To niewielka miejscowość w województwie mazowieckim, powiecie żyrardowskim. Obecnie już tam nie mieszkam, ale wieś ta jest mi bliska i często tam bywam. Od kilku lat rozwijam swoją pasję genealogiczną i przy okazji zbierania informacji o przodkach zbierałam też informacje o wiosce. Miejscowość ta nie doczekała się swojej strony, bo też może nie wyróżnia się niczym nadzwyczajnym, ale dla mnie i pewnie innych jej mieszkańców jest, jak sądzę, bliska. Pomyślałam sobie, że zbiorę tutaj razem te wiadomości, które dotyczą historii Grabiny, Bartnik i Radziwiłłowa Mazowieckiego. Traktuję te miejscowości raczej jak dzielnice jednej większej całości. Jeśli ktoś jest mieszkańcem dowolnej z nich, to uczęszczał przecież do szkoły i kościoła w Bartnikach, korzystał z dworca w Radziwiłłowie. Moja wioska to Grabina, ale w tych sąsiednich też czuję się u siebie. Wioski te nie nazywały się kiedyś tak, jak mamy na mapach, w dokumentach i tablicach drogowych. Ja pamiętam jeszcze nazwy miejscowości Grabina Duża i Grabina Mała. W szkole, ktoś kiedyś mówił mi, że ja mieszkam na Małych Łąkach. Obecnie części nazwy dawnych "dzielnic" Duża i Mała pozostały dla Grabiny w nazewnictwie ulic, jakie zostały wprowadzone. Nazwa Małe Łąki zanikła już i tylko może starsi mieszańcy kojarzą, gdzie znajdowała się ta część. Z obiegowej wiedzy wynika, że Małe Łąki obejmowały część wsi Grabina położoną bliżej torów kolejowych i dworca PKP. Byłyby to tereny dzisiejszych ulic: Sosnowej, Kolejowej, Leśnej i części ulicy Brzozowej. Tak przy okazji, dzisiejsze młode pokolenia nie wiedzą zapewne, że ulica Brzozowa miała kiedyś piękny rząd brzóz rosnący od ulicy Dużej w kierunku dworca. Brzozy rosły przy gruntowej drodze, a po drugiej stronie brzóz była ścieżka - wydeptana przez  pieszych i wyjeżdżona przez rowerzystów. Ścieżka była urocza - między brzozami z jednej i zbożem z drugiej strony. Największy atutem ścieżki było to, że miała o wiele lepszą nawierzchnię niż droga właściwa. Jazda rowerem po drodze oznaczała lawirowanie między dołkami, dołami, suchymi piaskami albo kałużami. Ścieżka była chyba wyżej i wydaje mi się, że zawsze była sucha.  Jeszcze muszę to sprawdzić, ale wydaje mi się, że Małe Łąki były serwitutami dla gospodarzy po uwłaszczeniu w 1864 roku.

Cofając się dalej wstecz  - tak jakieś  200 lat - nie znajdziemy na mapie Grabiny, Bartnik, ani Radziwiłłowa. Wtedy były tutaj Budy Bolimowskie. Z tymi Budami Bolimowskimi jest tak, że w Internecie można kilka razy znaleźć informację o bitwie pod Budami Bolimowskimi, która wskazuje, że to dzisiejszy Joachmów Mogiły. Ja w swoich poszukiwaniach genealogicznych miałam bardzo wielu przodków z Bud Bolimowskich. Przestudiowałam wiele metryk, kilka aktów notarialnych z załącznikami i ustaliłam, że informacje z Internetu sugerujące, że Budy Bolimowskie to Joachimów Mogiły nie były zgodne. Zaczęłam więc szukać trochę dokładniej. Z moich ustaleń wynikało, że Budy Bolimowskie były w miejscu dzisiejszych wyżej wspomnianych wiosek. Dość szybko znalazłam dowód potwierdzający te przypuszczenia. Jest nim choćby mapa Gillego z 1803 roku. Można ją bez trudu znaleźć w Internecie. Poniżej informacja o mapie i fragment interesującego mnie obszaru.

"Jest to specjalna mapa Prus Południowych przygotowana na mocy królewskiego dekretu przez znanego architekta i inżyniera budownictwa, Davida Gilly'ego po ostatnim rozbiorze Polski. Mapa powstała w 13 sekcjach. Została sporządzona w celu ułatwienia dostarczania poczty." (źródło Internet)

Mapa Prus Południowych Davida Gilly. 1802-1803

Jeśli dobrze przyjrzymy się mapie, widać że Budy Bolimowskie znajdują się w środku lasu między Skierniewicami, Bolimowem i Miedniewicami. Joachimów Mogiły (którego jeszcze nie ma na mapie) znajduje się znacznie bliżej Bolimowa. Nazwa Budy Bolimowskie 200 lat temu dotyczyła zdecydowanie dzisiejszych wiosek Grabina i Bartniki. W dalszych poszukiwaniach znalazłam jeszcze kilka razy wzmiankę w literaturze o tym, że Budy Bolimowskie to Bartniki. W metrykach parafii Bolimów, do której te wioski należały, księża zapisywali najpierw nazwę Budy Bolimowskie, później czasami nazwę podwójną "Budy Bolimowskie Grabina zwane", dalej pojawiły się nazwy Budy Bartniki i Budy Grabina, by dalej przejść w bardziej szczegółowy podział na Bartniki, Grabinę Dużą, Grabinę Małą i Małe Łąki. Nazwą Budy Bolimowskie nie obejmowano terenów dzisiejszego Radziwiłłowa. Ja w każdym razie nie znalazłam takiego podwójnego nazewnictwa. Nazwa Radziwiłłów pojawia się najpierw w odniesieniu do folwarku. W metrykach zapisywano, że ktoś jest mieszkańcem Folwarku Radziwiłłów, a dopiero jakiś czas później pisano, że jest mieszkańcem Radziwiłłowa. Pochodzenie nazwy Budy Bolimowskie jest oczywiste ze względu na przymiotnik pochodzący od nazwy parafii do której należały. Natomiast nazwa budy wskazuje na sposób powstania tej osady. O budach napiszę w następnym poście, ale w tym miejscu dodam jeszcze, że dla parafii Bolimów powstały jeszcze Budy Grabie, Budy Zabudziska, Budy Kąty. Fakt, że jedna z tych osad dostała nazwę wskazującą na okolice Bolimowa (choć były to zdaje się najdalsze w odległości do kościoła budy w tej parafii) sugeruje być może, że były to pierwsze budy na tym obszarze. Fakt, że wioski straciły w nazwie słowo budy wskazywać zaś może, o odejściu mieszkańców od typowego trybu życia budników...

Ewa